سوال۱۲۹:
سلام, من مشکلات زیادی با مادرم دارم,میشه کمکم کنید؟
پاسخ:
باسلاماز ارتباط و حُسن اعتماد مجدد شما با «مجموعه پرسمان» صمیمانه تشکر می کنیم. اینکه می فرمایید: «مشکلات زیادی با مادرم دارم» چیز چندان عجیبی هم نیست؛ چرا که اگر فاصله سنی بین والدین و فرزندان زیاد باشد و در کنار آن، دانش و آگاهی و تجربیات والدین و فرزندان با یکدیگر تفاوت فاحشی داشته باشد گاهی این گونه مشکلات و اختلافات در ارتباط آنها ایجاد می شود. اختلاف بین والدین و فرزندان که به «فاصله بین نسل ها»، «شکاف بین نسل ها» معروف است از جمله موضوعات مهم و مورد توجه روان شناسان است؛ زیرا از گذشته تاکنون همواره این دو نسل با یکدیگر در تضاد و تعارض بوده اند. با بررسی علل این مسئله در می یابیم که بسیاری از والدین به تصور اینکه نیاز فرزندانشان صرفاً در تهیه لباس زیبا و تغذیه مناسب خلاصه می شود، از ایجاد جو صمیمانه و ارتباط دوستانه با آنان خودداری می کنند، به همین دلیل دائماً بین آنها بر سر مسائل مختلف، اختلاف به وجود می آید. کارشناسان تربیتی معتقدند، پدر و مادرها به این دلیل نمی توانند با فرزندان نوجوان یا جوان خود روابط صمیمانه برقرار کنند که آنان را با زمان نوجوانی خود مقایسه می کنند و انتظار دارند مانند فرزندان آن زمان رفتار کنند، حال آنکه خودشان نیز در آن ایام با والدین خود در تضاد بودند و همین مشکل را داشتند. این اختلاف سلیقه که در بسیاری از خانواده ها به چشم می خورد، اغلب به کشمکش و تعارض بین والدین و فرزندان منجر می شود. چون پدر و مادر سعی می کنند خواسته فرزند خود را نادیده بگیرند و عقیده خود را به او تحمیل کنند. در مقابل نوجوان و جوان هم به هر طریقی مقاومت می کند برای آنکه دوست دارد به خاطر دل خودش زندگی کند و سلیقه، اعتقادات و ارزش های خود را به کار ببندد. به همین دلیل نافرمانی می کند و تعارض به وجود می آورد. تعارض بین فرزند و والدین از سن دو سالگی شروع می شود، چون در این سن شخصیت بچه شکل می گیرد و کودکان در این زمان استقلال خود را به صورت مخالفت و «نه» گفتن های مکرر نشان می دهند که در این حالت اگر با واکنش شدید والدین روبرو شوند و به خواسته های کودک توجهی نشود یا آنها را سرکوب کنند، دچار شک و تردید می شوند و در آینده احساس بی لیاقتی و بی کفایتی خواهند کرد. در دوران نوجوانی وظایف والدین سنگین تر می شود؛ زیرا در این ایام نوجوان از والدین فاصله می گیرد و اوقات خود را بیشتر با دوستان و همسالان می گذراند یا در تنهایی سپری می کند و اگر پدر و مادر حتی در کارهای کوچک او دخالت کنند، واکنش نشان می دهد، زیرا آن را تهدید بزرگی علیه خود به حساب می آورد و به طور کلی از لحاظ احساسی از خانواده جدا می شود. نوجوان به خاطر کسب استقلال و به دست آوردن آزادی عمل در کارها و رفتار و کردار خود می خواهد از خانواده جدا شود. نوجوان در این سن از خانه جدا می شود و به اجتماع پناه می برد. در آنجا مهارت های لازم را کسب می کند و تمرین زندگی اجتماعی را به عمل می آورد، زیرا معمولاً نوجوان در خود احساس عدم امنیت می کند و برای به دست آوردن امنیت و کسب تعادل روانی نیازمند برقراری روابط نزدیک و صمیمانه با گروه های اجتماعی و همسن و سال خود می باشد. اکنون که تا حدی با موضوع مورد نظر آشنا شدیم به بررسی علل این پدیده می پردازیم: 1. تغییر و تحول گسترده در شئون زندگی تغییر دائمی اجتناب ناپذیر است و امری مذموم و ناپسند شمرده نمی شود؛ اما نبود سیستمی برای جذب تغییرات و بومی کردن آن، نابرابری دسترسی به اطلاعات، انجماد فکری درباره لزوم پذیرش تحول و بدبین بودن درخصوص مظاهر دنیای جدید، تغییرات گسترده و عمیق را به عامل اصلی شکاف میان نسل ها تبدیل می کند. تغییرات در حوزه های متنوع زندگی نظیر فنی، تکنولوژیکی، فلسفه زندگی و شیوه های انجام کار ، دائمی است و با گسترش ارتباطات نسل های اجتماعی به تناوب از آن بهره مند می شوند. پیشرفت ها و ابداعات جدید از هر سو زندگی بشر را در بر می گیرند و نسل های جدید به فراخور علاقه و اقتضای سنی، سریع تر از آن آگاه می شوند و دنیای فکری خویش را براساس آن پایه ریزی می کنند. آنها در دسترسی به اطلاعات تغییر و شناخت و یادگیری آن در جامعه نقش پیشرو را بازی می کنند و والدین و بزرگتر ها غالباً از غافله جا می مانند. یک مثال آشکار در این باره کاربردهای رایانه و اینترنت در امور روزمره است که در یک خانواده، جوان ها و نوجوانان از اطلاعات و روش های به روز آن بهره می برند و در مقابل، والدین و سالمندان به قول خودشان حتی بلد نیستند رایانه را روشن کنند یا به فضای مجازی وب متصل شوند. ناگفته پیداست این مظاهر نوین زندگی، دنیای جدیدی برای نسل های نو می سازد که بزرگترها با آن بیگانه اند و حتی کار به جایی می رسد که شنیدن جملاتی نظیر «دوره و زمانه عوض شده» و «جوان های امروزی در دنیای خودشان سیر می کنند» این روزها عادی و تکراری شده است. 2. نارسایی های تعلیم و تربیت والدین، فرزند را برای زندگی در آینده تربیت نمی کنند. معیارهای تعلیم و تربیت آنها بیشتر به گذشته نظر دارد. آنان تلاش می کنند با الگو قرار دادن خویش از فرزندشان انسانی شبیه خود بسازند. آن هم با معیارها و باورهایی که در سن و سال خودشان قبول می کنند و می پذیرند و ممکن است برای فرزند نامفهوم باشد. اقتضائات سنی معمولاً نادیده گرفته می شود و والدین حتی خطاهای خویش را در دوران نوجوانی و جوانی تجربه های شخصی می پندارند و تجربه آنها را برای فرزندان قبیح تصویر می کنند. جالب این که آنچه در جامعه ما فرزندسالاری نامیده می شود، در حقیقت فرزند ابزاری است؛ چراکه فرزندان در معرض تبدیل به شخصیتی قرار دارند که والدین آرزو می کنند؛ در این حوزه تجربیات اصیل و بکر زندگی، بیشتر در لفافه نصایح آزار دهنده و تکراری همراه با ملغمه ای از خاطرات، حرف ها و دیدگاه های قدیمی و غیرکاربردی به نسل های تازه منتقل می شود و آنچه نتیجه می دهد، گوش هایی است که نصیحت نمی گیرد و دلخوری بزرگ ترها که به عقل و ادراک سالم جوان ها مشکوکند! نارسایی در انتقال میراث گذشتگان و تجربه های صحیح و کاربردی به دلیل آشکار کردن تضادها و ناهمگونی ها در خط مشی زندگی و اختلافات کلامی بتدریج یا یکباره به شکاف عمیق میان نسل ها دامن می زند و مشکل را حادتر می کند. تصویر ناعادلانه و مخربی که گاهی بزرگ ترها از نسل جوان می سازند و آنها را به بی اعتنایی نسبت به آموزه های دینی، ریشه های تاریخی و شئون اصیل رفتاری متهم می کنند، نتیجه همین ناتوانی در انتقال مفاهیم، دریافت بازخورد و اختلافات ناشی از رابطه ناقص است. 3. ضعف ها و کارکرد نادرست نهاد خانواده خانواده واحد بنیادی اجتماع است و پیوندهای نسبی و اصیل نظیر رابطه ولدی، والدی، برادری و خواهری در آن وجود دارد که از اعضای خود در برابر ناملایمات اجتماعی حمایت می کند. نقش این نهاد در جلوگیری از فاصله نسل ها بر کسی پوشیده نیست، اما به دلیل نارسایی های مختلف که از جنبه های رفتاری و روان شناسی قابل بررسی است، برخی خانواده ها نه تنها در این زمینه به یاری نسل های جدا افتاده نمی شتابند، بلکه به عمیق تر شدن فاصله ها نیز دامن می زنند. اعطای آزادی های بی حد و حصر به فرزندان، اعتماد کامل به جامعه برای اجتماعی شدن نسل های نوپا، دور کردن فرزند از محیط خانواده به بهانه مشغله کاری والدین، از طریق سپردن آنها به مهد و مراکز آموزشی مشکلاتی هستند که در این حوزه مطرح می شود و ریشه آن را باید در رفتار و مسئولیت شناسی اعضای خانواده و بویژه والدین جستجو کرد. علاوه بر آن، کمرنگ بودن پیوندهای عاطفی و ارتباطات کلامی در خانواده موجب می شود فاصله میان نسل ها تا رسیدن به مرحله بحران و آشکاری تضادهای اساسی پنهان بماند و فرصت های مغتنم و ارزشمندی که این نهاد برای همگرایی خانواده در اختیار دارد ناکارآمد و بی تأثیر شود. 4. تبلیغات جهان مدرن با تبلیغات پیوند خورده است. انتفاع اقتصادی از راه های مختلفی نظیر ترویج مد و تبلیغ مصرف گرایی، زیاده خواهی و راحت طلبی بر مناسبات اجتماعی تأثیر می گذارد و توقعات جدید و بی سابقه می آفریند. نسل نوپا نیز به فراخور سن و روحیه کمال گرایی خود به مطالبه این توقعات جدید می پردازد و برآورده نشدن انتظارات موجب نارضایتی آنها می شود. ناگفته پیداست نارضایتی به تدریج به افزایش فاصله ها و حتی خصومت منجر می شود و میان نسل ها، تضادهای نامعقول رفتاری به وجود می آورد. 5. بی پاسخ ماندن پرسش ها نسل های تازه در زندگی اجتماعی با تغییرات دائمی مواجه می شوند و این تقابل و سردرگمی موجب پرسشگری می شود و اگر پاسخ ها قانع کننده نباشد یا حداقل به زبانی قابل فهم برای نسل جدید ارائه نشود، بر فاصله ها می افزاید. پرسشگران به پرسشگران می پیوندند و در مقابل کسانی که پرسش نمی کنند و پاسخی هم برای پرسش ها ندارند صف می آرایند. از آنجا که بزرگ ترها می دانند در فرهنگ، همیشه حق با بزرگ ترهاست و دهان کوچک ترها همیشه بوی شیر می دهد، اغلب گفتگوی منطقی میان طرفین انجام نمی شود و کار به تخریب و بدگویی می کشد. 6. عدم پذیرش تفاوت دیدگاه ها تفاوت دیدگاه ها، طبیعی و اغلب سازنده است. در مقابل رد نظرهای مخالف و دیدگاه های متفاوت و خود رأیی و خود حق بینی به نفی شعور و درک صاحبان سایر دیدگاه ها تعبیر می شود و قدرت تخریبی ایجاد می کند. هنگامی که فرد یا نسلی تنها دیدگاه ویژه ای را که مورد تأیید او و هم قطارانش است بپسندد و از پذیرش یا شنیدن نظر مخالف سر باز زند، زمینه های جدایی میان افراد فراهم می آید. این را هم باید از نارسایی های فرهنگی جامعه ایرانی دانست و مطلق گرایی کاذبی که گاهی گریبانگیر گروه ها و نسل ها می شود و به طرد آنها از یکدیگر می انجامد. اسکار وایلد، نویسنده ایرلندی در این باره سخن نغزی دارد که ذکرش خالی از لطف نیست. به زعم وی : «وقتی همه با من هم عقیده می شوند، تازه احساس می کنم که اشتباه کرده ام» 7. اعمال محدودیت های نابه جا والدین اغلب فرزندانشان را در معرض خطر و تمایل به آن فرض می کنند. آنها اراده و اختیار نسل های جوان را برای پرهیز و امتناع قبول ندارند و همواره می کوشند با نظارت دقیق جوانان را از آسیب ها مصون نگه دارند.اعمال محدودیت درباره دوست یابی، نحوه لباس پوشیدن، معاشرت و حتی صحبت و اظهار نظر کردن، تفاوت های فکری و شئون رابطه میان نسل ها را به صورت منفی تجلی می دهد و راه زندگی آنان را از یکدیگر جدا می کند. تجربه سال های اخیر نیز گواهی می دهد محدودیت و محرومیت آنجا که نابه جا یا بیش از اندازه باشد، نتیجه کاملاً معکوسی در پی دارد و مخفی کاری و تضعیف رابطه صادقانه را موجب می شود. راهکارهای کاربردی 1. بکوشید رابطه عاطفی و صمیمانه ای با مادرتان برقرار کنید و روز به روز آن را تقویت کنید. این طوری شما و مادرتان یکدیگر را بیشتر درک می کند و در موضوعات مختلف راحت تر به تفاهم می رسید. 2. در انجام کارهای خانه و امورات منزل تقسیم کار عادلانه ای داشته باشید. این طوری حیطه کار و مسئولیت شما دقیقاً مشخص می شود و تعارضات به حداقل می رسد. البته اگر شما بتوانید فراتر از حیطه مسئولیت خویش به مادرتان کمک کنید، رضایت و خشنودی الهی را برای خویش خریده اید. 3. در موارد اختلافی، به جای جر و بحث های بیهوده با مادرتان، بین خودتان حَکَم قرار دهید و از شخص امین و مورد اطمینانی بخواهید که بین شما داوری کند. 4. اگر بر سر موضوعی با مادرتان اختلاف دارید، قبل از هرگونه جر و بحثی با ایشان لحظه ای تأمل کنید و وجدان خویش را قاضی گردانید. اگر حق با مادرتان است شجاعانه نظر و خواست او را بپذیرید و اگر حق با شماست؛ بکوشید با استدلال و لحنی ملایم مادرتان را مُجاب کنید. 5. در هیچ حالتی حتی اگر حق با شما بود با مادرتان با تندی و درشتی صحبت نکنید. رعایت ادب و احترام در برابر مادرتان ضمن این که در ترفیع درجه معنوی شما نقش دارد و از عاق والدین ممانعت به عمل می آورد و آثار و برکاتش را در دنیا و آخرت نمایان می سازد در رفع تعارضات و یا کاهش آن مؤثر است. اگر با این راهکارها نتوانید با مادرتان به تفاهم برسید و از اختلافات خویش بکاهید، در این فرض باید به جایگاه مادرتان نظر بیفکنید و به وظیفه خود در قبال مادرتان حتی اگر به بدی با شما رفتار کند عمل کنید. خداوند در قرآن کریم رعایت حقوق والدین و احترام به آنان را به فرزندان توصیه و سفارش می کند و می فرماید: «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فی عامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لی وَ لِوالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصیرُ» (1)؛ «و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم مادرش او را با ناتوانى روى ناتوانى حمل کرد (به هنگام باردارى هر روز رنج و ناراحتى تازه اى را متحمّل مى شد)، و دوران شیرخوارگى او در دو سال پایان مى یابد (آرى به او توصیه کردم) که براى من و براى پدر و مادرت شکر به جا آور که بازگشت (همه شما) به سوى من است!». «وَ صَاحِبْهُمَا فىِ الدُّنْیَا مَعْرُوفاً» (2)؛ «در دنیا به طرز شایسته اى (با والدین) رفتار کن!». در این دو آیه خداوند متعال، همة انسان ها را به احترام و رعایت حقوق والدین سفارش می کند و قدردانی و تشکر از آن ها را در کنار شکر خود یادآور می شود و بدین وسیله اهمیت این موضوع را به همگان گوشزد می کند؛ بر شما نیز شایسته است به این توصیه اکید قرآنی اهتمام بورزید و در همه حال و در همه جا حرمت و احترام مادرتان را نگه دارید. خداوند باز در قرآن کریم می فرماید: «وَ قَضى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَریماً» (3)؛ «و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیکى کنید! هر گاه یکى از آن دو، یا هر دوى آنها، نزد تو به سن پیرى رسند، کمترین اهانتى به آنها روا مدار! و بر آنها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو!» در احادیث و روایات، در مورد احسان به والدین بسیار سفارش شده و از آزردن آنان نکوهش به عمل آمده است؛ پاداش نگاه رحمت به والدین، حج مقبول است. رضایت آن دو رضاى الهى و خشم آنان خشم خداست. احسان به پدر و مادر عمر را طولانى مى کند و سبب مى شود که فرزندان نیز به ما احسان کنند. در احادیث آمده است حتّى اگر تو را زدند، تو «افّ» نگو، خیره نگاه مکن، دست بلند مکن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، کارى مکن که مردم به آنان دشنام دهند، پیش از آنان منشین و پیش از آنکه از تو چیزى بخواهند به آنان کمک کن. (4) ادب اسلامی همواره اقتضا می کند که شما با مادرتان حتی اگر محبت خویش را از شما دریغ کرد و با شما به بدی رفتار نمود، خوش رفتار و با محبت باشید تا به تدریج در دل وی نفوذ کنید و سبب اصلاح سوء رفتار احتمالی او شوید. ضمن این که شما با این کار موجبات خشنودی و رضایت خالق آفرینش را فراهم می آورید و تمام آثار ارزشمند و مثبت رفتار پسندیده را برای خویش جلب می نمایید. به قول سعدی شیرازی: تو نیکویی کن و در دجله انداز *** که ایزد در بیابانت دهد باز که پیش از ما چو تو بسیار بودند*** که نیک اندیش و بدکردار بودند بدی کردند و نیکی با تن خویش *** تو نیکوکار باش و بد میندیش اگر صحبت کردن و ابراز محبت و یا پوزش طلبیدن به صورت زبانی با مادرتان برای تان سخت است از راهکارهای عملی همچون گذاشتن یادداشت، نامه نگاری، فرستادن پیامک محبت آمیز، دادن هدیه، خریدن سوغاتی در سفرهای زیارتی و تفریحی، انجام دادن کارهای آنان، رفع حوائج و مانند آن استفاده کنید. مطمئن باشید خوش خدمتی ها و محبت های خالصانه و بدون چشم داشت شما از چشم مادرتان پنهان نمی ماند و وی به تدریج مجذوب مهر و محبت شما می شوند و تغییر رفتار می دهد. مهم تلاش و کوشش هرچند جزئی و اندک شما در این خصوص است. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در روایتی می فرمایند: «تَهَادَوْا تَحَابُّوا فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالضَّغَائِنِ» (5)؛ «به یکدیگر هدیه دهید، زیرا دادن هدیه موجب رفع کینه ها و محبت بیشتر می شود». مطمئن باشید با این شیوه رفتاری، مادرتان در رفتار خویش تجدید نظر خواهد کرد و شما را راضی خواهد نمود و به احساست و عواطف تان توجه خواهد نمود و متقابلاً سوءرفتار و تندی و پرخاش شما را خواهد بخشید و از شما راضی و خشنود خواهد شد. همواره موفق و کامروا باشید. پی نوشت ها: 1. لقمان(31)، آیه 14. 2. همان، آیه 15. 3. اسراء(17)، آیه 23. 4. قرائتى محسن، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگى درس هایى از قرآن، 1383، ج7، ص39. 5. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی (ط - الإسلامیة)، دار الکتب الإسلامیة – تهران: 1407ق، ص144.
منبع:اداره پرسمان نهاد رهبری در دانشگاه ها