سوال124:
چگونه اعتماد به نفس خود را بالا ببریم؟
پاسخ:
باسلام.
همانطور که می دانید اعتماد به نفس به معناى باور کردن قابلیت انسانى خویش، روبه رو شدن فعال با رویدادهاى زندگى و انجام دادن درست وظایف است. بنابراین، اعتماد به نفس از درون فرد سرچشمه مى گیرد نه از بیرون. افرادى که از اعتماد به نفس کافى برخوردارند، استقلال عمل دارند و مسؤولیت پذیر و پیشرفت گرایند؛ ناکامى هاى زندگى را مى پذیرند؛ بر ایجاد رابطه با دیگران توانایند و از هرگونه گوشه گیرى دورى مى جویند. اعتماد به نفس دو رکن دارد: 1. شناخت استعدادها و توانایى ها ى خود 2. باور کردن این توانایى ها در مرحله اول باید فرد به خودشناسى بپردازد و ابعاد وجود خویش را به خوبى ارزیابى کند. خداوند به هر کس استعدادى خاص داده است. سید بن طاووس بر این عقیده بود که هر انسان در زمینه اى نابغه است. هر فرد باید استعداد ویژه خود را بشناسد و آن را به کار بندد. پس از شناخت توانایى ها، طبعاً فرد آن ها را باور مى کند. مرحله بعدى براى کسب اعتماد به نفس، استفاده از این توانایى ها در حل مشکلات و پیشبرد امور است. در این جا قوت نفس لازم است. روان شناسان این امر را بُعد انگیزشى فرد مى نامند . همان طور که آگاهى از خویشتن مى تواند انسان را از هرگونه خیالبافى و افکار منفى درباره خود رهایى دهد و سمت کمال واقعى و اصلاح کاستى ها رهنمون گردد، عدم اعتماد به نفس مى تواند مانع شکوفایى قابلیت ها و خلاقیّت ها و ایفاى مسئولیت ها شود. اکنون در پرتو شناخت مختصرى که درباره اعتماد به نفس و ویژگى هاى افراد معتمد به نفس به دست آمد، اشاره به بعضى از راهکارهاى عملى جهت تقویت این پدیده سودمند مى نماید. 1- از بیان اندیشه های خود نترسیداعتماد به نفس سکه ای دو رویه است. یک روی آن افتخار، غرور، تحسین .و تمجید و بسیاری از نکات مثبت است. اما روی دیگرش ممکن است سرزنش، تمسخر و برچسب خوردن باشد. مهم این است که فرد از این احتمالات نترسد و قدرت ابراز عقیده اش را داشته باشد. باید به این باور برسیم که صرف موفقیت یا شکست ارزش انسان را تعین نمی کند بلکه تلاش و پایداری فرد است که به او ارزش می بخشد. 2- احساسات واقعی خود را بیان کنیددر روانشناسی مدرن، بیان احساسات نوعی توانایی و هوش به شمار می رود و از اصول اساسی روابط بین فردی است. بسیاری از ما وقتی بابت یک موضوع از دیگری دلخوریم خود خوری می کنیم و نمی توانیم رنجش و ناراحتی خود را با انتقادی ساده و صریح ابراز کنیم. درست به همین دلیل در شرایط عادی نیز از بیان احساس مثبتی که نسبت به دیگری داریم پرهیز می کنیم. زیرا نگرانیم که این تحسین، تمجید یا ابراز علاقه، در آینده و هنگامی که دوباره به هر دلیلی از فرد دلگیر شدیم برای ما شرایط نامناسبی ایجاد کند.3- رفتار قاطعانه را تمرین کنید نیاز به قاطعیت آن گاه مطرح می شود که مسئله تماس با دیگران در کار است. اشخاص در روابط خود با دیگران، از روش های رفتاری گوناگونی چون رفتار انفعالی، رفتار با قاطعیت و رفتار پرخاشگرانه، بهره می گیرند بهترین سبک رفتار، رفتار قاطعانه است که در آن، شخص عقاید و احساسات خود را با رعایت اصل احترام به دیگران و ملاحظه حقوق آنها ابراز کرده و از حق و حقوق خود دفاع می نماید. روش قاطعانه، مانع از آن می شود که دیگران از شما سوء استفاده کنند. البته افراد با سبک برخورد قاطعانه همان طوری که برای باورها و احساسات خود ارزش قایلند شکیبا بوده و به احساسات دیگران نیز بها می دهند.قاطع بودن، بدین معناست که بر احساس هراس خود چیره شوید و از حق خود دفاع کنید؛ ولی حق و حقوق دیگران را نیز ضایع نکنید. کسانی که قاطعیت ندارند، بیش تر جاها، نمی توانند احساسات خود را ابراز کنند؛ زیرا نگرانند که دیگران در مقام مخالفت حرفی بزنند. آن ها که از طرد شدن می ترسند؛ با اندیشه های دیگران موافقت می کنند و راه محافظه کاری می پیمایند و از ابراز احساسات خود، خودداری می کنند.روش قاطعانه به جای رفتار انفعالی (در جایی که شخص می ترسد یا خجالت میکشد که افکار و احساسات خود را بیان کند) و رفتار پرخاشگرانه (که در آن، به احساسات دیگران بهایی داده نمی شود) برای به حداقل رسانیدن احساس خشم و هراس در خصوص روابط با دیگران توصیه می شود.4- برنامه ریزی کنید و منظم باشیدعلت آنکه بسیاری از افراد به مرور زمان اعتماد به نفس خود را از دست می دهند و دائم خود را با «افکار خود سرکوبگر» سرزنش می کنند فقدان برنامه ریزی یا بی انضباطی در اجراء برنامه هاست. این افراد نمی توانند از زمان که همچون گنجی ارزشمند در اختیارشان قرار دارد به درستی استفاده کنند. در نتیجه این «زمان» است که آنها را با خود به هر سویی می برد. وقتی زندگینامه هر یک از مشاهیر و افراد بزرگ را نگاه کنید خواهید دید که آنها در زندگی خود کمترین میزان اتلاف وقت را داشته اند. امام علی(ع) در این باره می فرمایند:«المومن...مشغول وقته» یعنی فرد مومن هیچ وقت خالی ندارد و همیشه در حال کار و فعالیت است. 5- نه ؛ گفتن را بیاموزیدهمواره، از ما خواسته می شود که به دوستان، افراد خانواده و همکارانمان کمک کنیم تا مسئولیت هایشان را انجام دهند. در بیش تر جوامع، یک اصل اخلاقی وجود دارد که به هنگام نیاز باید به یکدیگر کمک کنیم؛ ولی به مرور، حالتی ایجاد شده که اشخاص، نیازهای دیگران را بر نیاز خود مقدم می کنند و به اشتباه، پاسخ نه را بی ادبی قلمداد می نمایند و بر این باورند که با نه گفتن، دیگران را از خود می رنجانند. آموزش های جرأت آموزی، به اشخاص کمک می کند تا بی آن که احساس گناه کنند، به دیگران پاسخ نه بگویند. اشخاص حق دارند بی آن که احساس گناه کنند، به دیگران پاسخ منفی بدهند. توجه داشته باشید که مسایل دیگران در بسیاری از، از مسایل شما مهمتر نیستند. قرار نیست که مسایل عالم را حل و فصل کنید. اگر خود، کارهایی دارید که اجازه نمی دهد از دیگران کاری را بپذیرید، مؤدبانه از پذیرش پیشنهاد آن ها سرباز بزنید. اجازه ندهید حرف های دیگران در شما احساس گناه ایجاد کند.6- از جمله های با فاعل «من» بهره بگیرید این مهارت، به اشخاص می آموزد که خود انگیختگی بیش تری داشته باشند و احساساتشان را با راحتی بیش تری بیان کنند. همچنین به اشخاص امکان می دهد که احساسات خود را سرکوب نکنند. بهره گیری از فاعل «من» در جمله ها، اشخاص را تشویق می کند تا صاحب اندیشه، احساسات، عقاید، ادراکات و باورهای خود باشند.7- از تماس چشمی بهره بگیریدارتباط های غیر کلامی گاهی از کلام و سخن ، باور پذیرترند. دیگران، نداشتن تماس چشمی در زمان ابراز نظر را به حساب نداشتن صداقت می گذارند. برقراری تماس چشمی، بیش تر هنگام ابراز احساسات در برابر دیگران دشوار است که علت را باید در ترس از طرد شدن جستجو کرد. آموختن این مهارت، با نگاه کردن 1 تا 2 ثانیه در چشمان طرف مقابل آغاز می شود و زمان آن به تدریج به 8 تا 10 ثانیه می رسد. 8- از زبان جسم و تن، قاطعانه بهره بگیریدلحن استوار و قاطعانه صدا اگر با بدن شُل و افتاده همراه باشد، پیام دوگانه ای را به کسی که با او در ارتباط هستند، مخابره می کند؛ به گونه ای که طرف مقابل، پیام شما را نامطمئن یا غیر صمیمانه ارزیابی می کند. حالت بدن، یا پیام شما را تقویت و یا از قدرت آن می کاهد. افزون بر تماس چشمی و لحن صدا، حالت ستون فقرات و حالت سر، احساس شما را دربارة پیامی که مخابره می کنید نشان می دهند. توصیه می کنیم که بدنی راست و قائم داشته باشید و وزن بدنتان را به طور یکسان روی دو پای خود تقسیم کنید. بهتر است مرکز ثقل شما، روی پاهایتان باشد.9- مخالفت همراه با آرامش را تمرین کنیدوقتی نقطه نظرها و حقایق با آرامش بیان می شوند، دیگران مخالفت را سالم ارزیابی کرده و زمینه مشاجره و بگومگو از بین میرود. در این فضای ارتباطی استرس جای خود را به آرامش و صمیمیت میدهد. 10- به جای واکنش نشان دادن، پاسخ دهیدواکنش، نوعی بازتاب است که طبیعتی غریزی دارد. اقدام براساس واکنش، می تواند موجب پشیمانی شود؛ ولی پاسخ، برنامه ای حساب شده برای یک موقعیت خاص است. پاسخ دادن به یک موقعیت، به معنای تأمل در واکنش اولیه و آن گاه، ارائه یک پاسخ حساب شده و عاقلانه است. البته هر پاسخی، ناگزیر، کافی و شایسته نیست؛ ولی وقتی این مهارت را تمرین می کنید، به شما کمک می کند تا با افراد، برخوردی مناسب تر داشته باشید.11- خود را باور کنیدهمان طور که خود بزرگ بینى از آفات شناخت ِخود است، خودکم بینى و خود کوچک بینى نیز انسان را از شناخت گنجینه هاى درونى اش باز مى دارد. با اندکى تفکر و جست و جو در گذشته خود در مى یابید، کارهاى موفقیت آمیز بسیار داشته اید و فرد مفیدى هستید. خود کم بینى به جاى این که شما را در مسیر رشد و کمال و میل به پیشرفت قرار دهد، بیش تر سبب کسالت و احساس خستگى و ناامیدى مى شود. بنابراین، باید با ارزیابى اى صحیح و مطابق با واقع هر چه بهتر و بیش تر نقاط قوت و موفقیت هاى گذشته خود را مورد توجه و یادآورى قرار دهید و افکار منفى نظیر «در هیچ کارى موفق نبودم، فرد مفیدى نیستم و...» را از ذهن خود بیرون بریزید.12- استعدادهای خود را هر چه بیش تر بشناسید. شناخت استعدادها و قابلیت هاى خویش مى تواند در کسب اعتماد به نفس مفید واقع شود و انسان را از دام نومیدى رها سازد. بدین منظور، استعدادها و توانمندى هاى مختلف علمى، ورزشى، هنرى، کلامى و... خویش را یادداشت کنید و هر روز آن را براى خود بخوانید. 13- بر توانایى ها و موفقیت هاى گذشته تان تکیه کنید. باید بر توانایى هاى خویش تکیه کنید و ضمن مرور موفقیت هاى گذشته، آن ها را در کانون تمرکز و توجّه خود قرار دهید. 14- گذشته ناموفق و شکست ها را فراموش کنید. اگر تصورى نامطلوب از گذشته دارید، به دست فراموشى سپارید. تصور نامطلوب اجازه نمى دهد به تغییرات خویش پى برید و حقیقت کنونى تان را دریابید. 15- خود را مثبت ارزیابى کنید. درباره خویش مهربان باشید و شخصیت تان را با دید مثبت ارزیابى کنید. در شایستگى خویش تردید نکنید و خود را با صفات خوب تفسیر کرده، در انجام کارها توانا بدانید. 16- ریسک کنید . روى تجربیات جدید، با دید یادگیرى بیش تر فعالیت کنید و از شکست نهراسید. چنانچه این گونه عمل کنید، امکانات جدیدى براى شما فراهم مى آید و حس خویشتن پذیرى تان تقویت مى شود. 17- از خواهش هاتان بکاهید. عزّت و سربلندى انسان در گرو عدم درخواست هاى مکرّر از دیگران است. تا مى توانید به خود متکى باشید و به آنچه هستید و دارید، اکتفا کنید تا اعتماد به نفس بیش تر به دست آورید. 18- خود را با دیگران مقایسه نکنید. هرگز خود یا موفقیت هاتان را با دیگران مقایسه نکنید. همواره به رقابت با خویش بپردازید؛ زیرا هر کس از شرایط و امکانات خاص خود برخوردار است. 19- از هدف های کوچک و متوسط شروع کنید.یکی از علل شکست های مکرر افراد که منجر به احساس خودکم بینی و از دست دادن اعتماد به نفس می شود، در نظر گرفتن هدف های بزرگ و دست نیافتنی است. چنانچه در مثال گفته اند: سنگ بزرگ نشانه نزدن است. برای این که به خودباوری و اعتماد به نفس برسیم، لازم است ابتدا از هدف کوچکتر شروع کنیم تا با دست یافتن به هدف و چشیدن طعم موفقیت، اعتماد به نفس و احساس خودارزشمندی در ما تقویت شود.
منبع:اداره پرسمان نهاد رهبری در دانشگاه ها