سوال 105 :
باسلام . طبق آیه 165 سوره نساء ، چگونه خلافت امامان(علیهم السلام) را می توانیم اثبات کنیم؟ با توجه به اینکه بعد از پیامبر حجتی نیست!!!
پاسخ :
ضمن عرض سلام و وقت بخیر خدمت شما دوست عزیز .
شروع بحث در رابطه با این آیه را اینگونه آغاز می کنیم که اصل بحث ما بر روی معنای کلمه "حجة" می باشد . که در زبان عرب معناهای گوناگونی دارد . حجت در زبان عرب ، به این معنا ها بیان شده است :
دلیل، برهان، سند فروش که به خریدار داده مىشود؛ «بحجة ان»: به این علت که.
فرهنگ ابجدى، ص: 319
اگر به این آیه و دو آیه قبل خوب توجه کنید (آیات 163 تا 165 سوره نساء) ، خداوند به بعثت پیامبران و فرستادن وحی بر پیامبران مذکور در این آیات اشاره می کند . طبق قاعده عربی ، حرف لام (لِئَلَّا یَکُون) ، در آیه 165 سوره نساء ، حرف علت است . یکی از علت ارسال همه این پیامبران ، این است که خداوند حجت ها و دلایل کافی خود را به مردم برساند . به طوری برای هیچ کسی راه عذر و بهانه ای باقی نماند که مثلا" مردم نگویند که فلان رسول برای ما آمد ، ولی رسالت و دلایل خویش را بر ما نرساند . این آیه به ما به خوبی می فهماند که یکی از فواید ارسال پیامبران و علت بعثت آنها ، اتمام حجت بر تمام مردم آنجا می باشد .
همانطور که امام سجاد نیز در ذیل این آیه اینگونه می فرمایند :
یعنى پیغمبران را فرستادیم که «نیکان را» مژده دهند و «بدکاران را» بترسانند تا پس از فرستادن پیغمبران مردم را بر خدا حجت و برهانى نباشد «به اینکه کسى ما را براه حق دعوت نکرد و ما هم نمیدانستیم» و خدا تواناى درستکار است.) و این اتمام حجت از روى کرم و بخششى است از عفو و گذشت تو اى بخشنده بزرگوار، و سودى است از مهربانى تو اى بردبار (کسیکه در کیفر شتاب نمیکنى)
الصحیفة السجادیة / ترجمه و شرح فیض الإسلام، ص: 296
طبق این آیه ، اینگونه بیان می شود که هر پیامبری در طول رسالتش ، حجت ها و دلایل کافی را برای مردم بیان می کرده است ، و یکی از آن حجت های اصلی ،جانشین بعد از خودش می باشد . قاعده اتمام حجت نیز درباره همه پیامبران از جمله حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) نیز صدق می کند . پیامبر ما نیز در ابلاغ رسالت و رساندن حجت های الهی بر مردم ، کوتاهی نکرده و هماهنطور که می دانیم یکی از حجت های مهم ، همان ائمه معصومین (علیهم السلام) هستند که پیامبر نیز در آخرین سال عمر خود در حجة البلاغ (حجة الوداع) آن را بر مردم رساند و حجت خود را بر مردم تمام کرد . تا هیچ راه عذر و بهانه ای برای کسی باقی نماند که بعدها بگویند : پیامبر بعد از خودش جانشینی را برای ما اعلام نکرده است . با توجه به اینکه ائمه (علیهم السلام) نیز حجت خدا بر مردم هستند و نیاز است که این حجت ها نیز توسط پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) بر مردم اعلام شوند .
امام کاظم (علیه السلام) در ذیل این آن می فرمایند : ای هشام ، برای خداوند در میان مردم دو حجت وجود دارد ، حجت ظاهری و حجت باطنی. راهنمای ظاهری عبارتند از رسولان ، پیامبران و ائمه ، راهنمای باطنی عقول انسان ها هستند. تحف العقول صفحه 386
لذا در اینکه بعد از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ، امام و جانشین و حجت بر مردم ، امیرالمومنین (علیه السلام) می باشند ، هیچ شکی نیست . که حتی راویان بزرگوار اهل سنت نیز بر آن اتفاق نظر دارند .
یکی از آیاتی که دلالت بر اتمام حجت کردن پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر مردم دارد ، و می توان ، امامت و جانشینی امام علی (علیه السلام) را از آن اثبات کرد ، آیه ابلاغ می باشد که پیامبر در آخرین سال عمر خویش ، در حجة البلاغ ( حجة الوداع) آن را برای مردم بازگو کردند تا راه هیچ عذر و بهانه ای باقی نماند .الف )
آیه ابلاغ (مائده / 67) :
یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ ... اى پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملًا (به مردم) برسان! و اگر نکنى، رسالت او را انجام ندادهاى! خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم، نگاه مىدارد و خداوند، جمعیّت کافران (لجوج) را هدایت نمىکند .
این آیه که در مورد جانشینی بلافصل حضرت علی (علیه السلام) می باشد که هم علماء اهل تشیع و هم علماء اهل سنت بدان اشاره می کنند .
منابع موجود در کتب اهل سنت :
(جناب جلال الدین سیوطی) الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج2، ص: 298
و أخرج ابن مردویه عن ابن مسعود قال کنا نقرأ على عهد رسول الله صلى الله علیه و سلم یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ان علیا مولى المؤمنین وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاس
جناب ابن مردویه ، از جناب ابن مسعود نقل می کنند که در زمان پیامبر اکرم این آیه را ینگونه قرائت می کردیم :
ای پیامبر ، آنچه از جانب پیامبر بر تو نازل شده است را به مردم برسان و آن این است که علی ، مولای مومنان است و اگر نرسانی رسالتت را انجام نداده ای و خداوند تو را از از (خطرات احتمالى) مردم حفظ می کند .
سایر منابع از کتب اهل سنت در مورد این آیه :
(جناب آلوسی) کتاب تفسیر روح المعانی ج2 ص 172
(جناب نیشابوری) کتاب اسباب نزول الآیات ص 135
(جناب ابوالحسن نعیم اصفهانی) کتاب ما نزل القرآن فی علی ص 29
سایر آیات مربوطه :
الف ) طبق آیه 55 سوره مائده تنها مولا و سرپرستان مومنان این سه دسته هستند :
((سرپرست و ولی شما،تنهاخداست و
پیامبر او و آنها که ایمان آوردند،همان ها که نماز را پر پا می‌دارند،و در حال
رکوع زکات میدهند))
جمعی زیادی از علما اهل سنت این آیه را مختص به حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) می‌دانند
از آن جمله افراد ذیل را میتوان نام برد:
1- ترجمه تفسیر طبرى، ج2، ص 412
خلافت امیر المؤمنین على بن ابى طالب کرم اللَّه وجهه
اما این آیت که خداى عزّ و جلّ گفت که: إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، تا آخر آیت، بشان امیر المؤمنین علىّ بن ابى طالب فرو آمد و خلیفتى او.
2- جناب ابواسحاق ثعلبی در تفسیرش کشف البیان ، ص180
3- جناب سیوطی در تفسیر جوامع الجامع، ج1، ص 337
ب) طبق آیه 59 سوره نساء تنها کسانی که باید اطاعت شوند این سه دسته هستند :
ای کسانی که ایمان آوردید اطاعت کنید 1. خدا را - و اطاعت کنید 2. پیامبر خدا - و 3. اولو الامر (اوصیای پیامبر) را ...
در حدیث معروف جابر ، هنگامی که جابر بن عبدالله انصاری از پیامبر(صلی اللّه علیه و اله)پرسید که اولو الامر چه کسانی هستند ، در پاسخ پیامبر به جابر نام دوازده امام معصوم را به ایشان گفت.
اما دوازده خلیفه ای که مورد قبول علمای بزرگ اهل سنت است و در کتب ایشان آمده است عبارت اند از :
1)صحیح بخارى ج 8، ص 127، کتب
الأحکام، باب الاستخلاف، ح 7223
2)صحیح مسلم، ج 6، ص 3
3)المعجم الکبیر، ج 2، ص 196، ح 1794
4)مسند احمد ج 5، ص 93،
ح 20923